Prei, oh zo lekker in vele gerechten, maar erg lastig om zelf goed te telen. Ik ga je hier proberen uit te leggen hoe je toch zo eenvoudig mogelijk lekker dikke en witte prei kan oogsten. Niet de gemakkelijkste groente om zelf te telen, maar ik geloof dat je na het lezen van deze pagina net zo mooie prei kan telen als die uit de winkel! Laten we eraan beginnen!
Prei: de feiten op een rij
Aha, deze keer beginnen we met een rijmende tussentitel! 🙂 Goed, serieus nu, we gingen het over prei hebben. Prei is in elk geval een heel oude groente. Al meer dan 4000 jaar geleden werd er prei geteeld bij de Egyptenaren, dus het is zeker een oude groente. Ook een groente die in de Lage Landen goed kan groeien, dus dat zit goed! Prei houdt van de zon in de zomer om goed te groeien en heeft een heel voedzame en luchtige bodem nodig. Bijmesten wordt dus de boodschap, zoals ik verder nog zal bespreken. De winterharde variant kan echter ook goed tegen de vrieskou, en dat zorgt ervoor dat je prei zo goed als het volledige jaar rond uit de eigen tuin kan halen. Hoe je dit zelf ook gemakkelijk kan bereiken, lees je zometeen!
Prei, door sommige mensen ook wel eens porei genoemd, is familie van de ajuin. Ik was laatst prei aan het schoonmaken in de keuken en bij het fijnsnijden merkte ik dat mijn ogen wat begonnen te prikken. Ofwel heeft het met het hooikoortsseizoen te maken, ofwel merk je dus echt dat het wat op ui lijkt. Dit heeft gevolgen: we kunnen prei niet op dezelfde grond planten als ajuinen het jaar ervoor, en we zetten best ook geen ajuinen op deze plek het jaar nadien.
Doordat prei zoveel voedingsstoffen nodig heeft, is het heel sterk af te raden om op dezelfde plek opnieuw prei te telen jaar na jaar. Het hangt er wat vanaf wie je moet geloven, maar je mag maar om de 3 tot 6 jaar prei telen op dezelfde plek. Met andere woorden, waar je dit jaar prei teelt, mag je pas binnen 3 tot 6 jaar terug prei planten! Zelf vind ik om de vier jaar een leuke vuistregel. Als je voldoende bijmest en je de planten beschermt tegen ziektes, kan je wel om de vier jaar prei planten.
Verschillende soorten prei
Hoewel je er in de winkel niet bij stilstaat, zijn er verschillende varianten van prei. Met specifieke benamingen ga ik je niet lastigvallen. Dat doe ik wel met de hoofdsoorten, namelijk:
- Zomerprei
- Herfstprei
- Winterprei
Zomerprei groeit het snelst van alle soorten. Eens je ze in de tuin kan planten, nog zo’n drie maanden tot je ze kan oogsten. Let op, je voor je ze in de tuin kan planten ben je nog wel even verder. Na het zaaien duurt het ook nog eens ongeveer drie maanden voor je prei kan uitplanten. Dus prei heeft heel wat tijd nodig! De herfst- en winterprei groeit ook drie maanden van zaad tot klein plantje, maar heeft nadien nog meer tijd nodig. Herfstprei drie tot zes maanden, winterprei zelfs zes tot tien maanden. Met andere woorden, winterprei kan je soms pas een heel jaar na het zaaien oogsten, dus je hebt wel wat geduld nodig!
Zomerprei kan niet zo goed tegen vorst. Een beetje kou kan geen kwaad, maar als het echt hard begint te vriezen, zal deze variant snel het loodje leggen. Het voordeel van zomerprei is dan weer dat ze vrij snel groeit. Herfst- en winterprei groeit wat trager (winterprei zelfs veel trager), maar kan beter tegen vrieskou. Zeker winterprei is hier heel sterk in, die blijft lekker doorgroeien bij lage temperaturen en kan in ijzige temperaturen buiten in de grond blijven zitten. Zo kan je dus heel de winter lang verse prei uit de tuin oogsten! Tot maart of begin april, daarna vliegen ze opeens de hoogte in en gaan ze bloemen maken, waarna ze niet meer zo lekker zijn.
Prei zaaien
Over naar het echte werk! Als je beslist hebt welke preisoort je graag in je moestuin wil hebben, kan je beginnen zaaien. Zoals gezegd is prei niet de meest eenvoudige groente om te telen, en de meningen verschillen over veel zaken. Je kan kiezen om prei binnen te zaaien, in de serre of direct in volle grond. Wanneer je zaait, hangt er ook weer vanaf welke soort je wil laten groeien.
Het zaaien zelf vereist weinig zorgen. We gebruiken liefst zaai-en stekgrond of potgrond, wat je zelf liever wil, om in te zaaien. Zoals gewoonlijk zaai je best niet te dik. Later zal je de gekiemde prei moeten uitplanten, wat geen pretje is voor jezelf en ook niet voor de plantjes als ze heel dicht op elkaar staan. Prei is een groente waarvoor het niet mogelijk is om ze meteen op hun uiteindelijke plaats te zaaien! Je zal ze hoe dan ook moeten verplanten eens de zaailingen wat gegroeid zijn. Je moet bij het zaaien dus nog geen rekening houden met de uiteindelijke afstand tussen de planten. Eens je gezaaid hebt, moet je enkel de grond wat vochtig houden, en dan maar wachten tot de zaadjes gekiemd zijn! Alleen… Wanneer ga je nu zaaien?
Wanneer zaai ik prei
Prei zaaien kan vanaf januari in de serre of binnen in huis. Wil je direct in volle grond zaaien, dan wacht je toch beter tot rond april of zelfs mei. Maar dit kan problemen geven voor je zomerprei, die moet immers op tijd geoogst worden voor het terug begint te vriezen. Daarom volgend overzicht om voor eens en voor altijd duidelijk te maken wanneer je prei kan zaaien:
- Zomerprei: vanaf januari tot en met maart kan je deze prei zaaien. Je zaait dan binnen in huis of achter glas, bijvoorbeeld in je kas. Direct buiten zaaien raad ik af voor de zomerprei, dan is het groeiseizoen te kort en zal je geen goede oogst hebben.
- Herfstprei: vanaf februari kan je zaaien in de kas. Herfstprei kan je echter ook buiten zaaien vanaf april, al kan je uiteraard nog steeds in de kas zaaien in april. Eventueel bedek je de ingezaaide grond met een plastic folie om het toch iets warmer te houden en het kiemen te vergemakkelijken.
- Winterprei: vanaf maart kan je ze in de serre zaaien. In april kan je ook in volle grond zaaien (of nog in de serre). Als je wat later wil invallen kan dat ook nog wel met de winterprei aangezien die tot volgende winter in de grond blijft.
Preiplantjes kopen
Veel mensen vinden al het gedoe van prei zaaien en deze later weer moeten uitplanten maar niets. Je moet al snel tellen dat het drie maanden duurt van zaadjes tot je de jonge scheuten kan uitplanten. Hier kan je dus veel tijd besparen door jonge preiplantjes te kopen. Het voordeel is dat je ze meteen in de grond kan planten op hun definitieve locatie, wat je toch een stap van het werk bespaart. Zorg dan wel dat je de mooiste planten uitkiest om zo een goede oogst te krijgen. Hoe dikker, hoe beter. Als je ze meteen op potlooddikte kan kopen, heb je een enorme voorsprong op mensen die van zaad beginnen. De jonge plantjes kan je vinden in de meeste tuincentra of misschien wel bij op een locale markt.
Prei opkweken
Het proces van zaailing tot oogst is voor prei tamelijk uitgebreid. In tegenstelling tot de standaard: wat water geven en bijmesten zo nu en dan en klaar, heb je aan prei toch wel wat meer werk. Het grootste verschil zit in het feit dat je de zaailingen moet verplanten als ze wat gegroeid zijn. Eens de zaadjes gekiemd zijn, moet je eigenlijk nog steeds een heel tijdje wachten. De zaailingen moeten nu groeien. Ze schieten rustig verder tot ze ongeveer twintig centimeter groot zijn. Eigenlijk maakt de grootte niet eens zoveel uit, het gaat voornamelijk om de dikte!
Tip: eens je zaailingen uitkomen, kan je ze best op een koele plaats zetten. Voor zomerprei is dit niet meteen buiten als het nog echt gaat vriezen. Door een koele plaats te gebruiken, vermijd je dat de plantjes ontzettend hard de hoogte in schieten zonder wat in de breedte te groeien.
Prei uitplanten
De zaailingen groeien vrij snel en gaan al mooi de hoogte in. Eindelijk is het moment daar waarop ze ongeveer de dikte hebben van een potlood. Nu kunnen we ze uitplanten! Vanaf nu ga je ze wel op hun definitieve locatie kunnen zetten. Aangezien prei erg veel voedingsstoffen nodig heeft en van een losse bodem houdt, kan je best de aarde goed omwoelen met de spade voor je de prei plant. Meng verse compost of andere meststoffen door de aarde om je jonge prei zo een goede start te geven. Begin ten vroegste in mei met het uitplanten van je prei, al kan het ook nog in juni (en als je de tijd even uit het oog verloren hebt, kan het nog later, al gaat dat stilaan effect hebben op je oogst).
De jonge prei uitplanten doe je best op rijtjes. Tussen elk plantje laat je best zo’n 10-15 centimeter plaats. Tussen de verschillende rijtjes best ongeveer 25-30 centimeter. Om de plantjes in de grond te stoppen, maak je best gaten van ongeveer 20 centimeter diepte. Gewoon de achterkant van bijvoorbeeld de spade 20 centimeter in de grond duwen is goed om de gaten te maken. Vervolgens plant je hier een jonge preistengel in, zodat die dus ver in de grond gaat. Eventueel kan je de prei nog iets dieper planten. Hoe dieper je ze uitplant, hoe langer het witte stuk wordt.
Wel opletten dat je zeker nog wat groene blaadjes boven de grond ziet uitkomen, dus niet helemaal begraven. Als je dat doet, begraaf je namelijk letterlijk je oogst, die gaat niet meer verder groeien dan! Eens het plantje in de grond zit, raad ik aan om wat aarde op de worteltjes te leggen en dit licht aan te duwen. Zo zorg je dat de prei vast zit en niet meer omvalt. Vervolgens goed water geven… En het gat openlaten! Met de tijd zal het gat wel terug dichtgaan door regen en wind, maar je moet dit niet zelf doen.
Een laatste vraag die veel mensen zich stellen: moet je nu de prei afknippen voor je ze in de grond plant, of laat je alle blaadjes groeien? De ene moestuinier zweert bij het afsnijden van de prei net boven het hart (daar waar de nieuwe blaadjes uit beginnen te groeien), de andere laat het liever allemaal groeien. Uiteindelijk maakt het volgens mij niets uit wat je doet. Zorg er gewoon voor dat er op elk moment minstens wat groene sprietjes boven de grond uitkomen na het planten, anders sterft je prei af. En uiteraard, nooit verder afknippen dan het hartje, anders is het plantje dood.
Prei opkweken na het uitplanten
Na het uitplanten van je prei, is het grootste werk wel gebeurd. Het enige dat nog moet gebeuren is wat water geven en bijmesten. Vooral stikstof is belangrijk omdat prei dit nodig heeft om mooi blad aan te maken. Alleen niet overdrijven, bij te veel stikstof krijg je net weer extra ziektes… Dus doe het met mate. Als de prei zijn blad slap laat hangen, weet je dat je dringend water moet geven.
Sommige mensen vinden het ontzettend belangrijk dat de prei een zo groot mogelijk wit stuk heeft. In dat geval kan je stilaan best het gat opvullen met aarde, en eens je terug gelijk met de oppervlakte zit, kan je dan nog extra aarde aanbrengen. Je gaat met andere woorden aanaarden, net zoals vaak gebeurt bij aardappelen. Door extra aarde toe te voegen, gaat je prei langere witte stukken krijgen. De delen onder de grond zijn namelijk wit, terwijl die boven de grond groen worden.
Preimineervlieg bestrijden
Helaas, ook prei is gevoelig aan plagen. De voornaamste plaag is die van de preimineervlieg. Dit kleine vliegje legt eitjes in de hartjes van je prei waarna de prei helemaal opgegeten wordt. Je kan de preimineervlieg gelukkig relatief eenvoudig bestrijden, of beter gezegd voorkomen. Net na het uitplanten kan je de planten met een doek met fijne mazen bedekken om zo te voorkomen dat de vlieg tot aan je plantjes kan komen. Zo kan deze geen eitjes leggen en blijft de prei veilig.
Een tweede mogelijkheid, die voornamelijk voor later in het jaar belangrijk is, is het blad kort afknippen. De preimineervlieg legt voornamelijk eitjes op de buitenste blaadjes, dus als je deze kort houdt, kan ze moeilijk eitjes achterlaten. Zo bescherm je je prei dus ook vrij eenvoudig, alleen moet je zo wel wekelijks een rondje langs de prei doen om het blad in te korten. Hoe ver moet je inkorten? Wel, zorg dat de bladeren niet meer slap afhangen maar stevig omhoog wijzen.
Een derde mogelijkheid is om de plantjes met hooi te bedekken. Zo gaat de vlieg ook weer niet tot aan het blad geraken. Als je echter echt veel last hebt van deze vlieg, volstaat dit misschien niet. Dan kan je volledige constructies bouwen om de prei te beschermen. Hier heb ik gelukkig nog niet mee moeten experimenteren, dus hiervoor verwijs ik graag naar iemand die meer ervaring heeft met ziektes op prei te behandelen.
Prei oogsten
Hmmm ik krijg spontaan zin in heerlijke preisoep. Maar wacht, eerst nog oogsten! Het oogsten zelf is heel eenvoudig. Als je aarde erg los is, kan je de prei met wortel gewoon zo uit de grond trekken. Bij een wat vastere bodem is dit helaas niet mogelijk. Wat je dan kan doen, is een spade of riek langs je plantje steken, eventueel een beetje wrikken, en hup, de prei vliegt plots haast de grond uit!
Wanneer prei oogsten
Wanneer is je prei klaar om te oogsten? De zomerprei kan je oogsten vanaf augustus tot de eerste nachtvorst, meestal dus tot en met oktober. Herfstprei kan je een maand later beginnen oogsten, dus vanaf augustus, en dit tot eind december. De winterprei moet nog langer blijven staan, die groeit tot het volgende jaar. Vanaf het hartje van de winter, zo rond januari, begin je die best uit de grond te halen. Dit kan je doen tot in het voorjaar. Alleen opletten dat je prei niet opschiet, want dat kan wel eens gebeuren als de temperaturen in april ook de hoogte in gaan. Dan kan je best snel zijn met oogsten.
Is doorschietende prei eetbaar
Het kan gebeuren dat je te laat bent. Het mooie weer is er opeens erg snel, en plots schieten de preiplantjes door. Met andere woorden, ze beginnen plots snel hoger te worden in het midden en hier komt een stengel met een bloem op. Is dit nog eetbaar, vraag je je misschien af? Het antwoord is ja: doorschietende prei is nog steeds eetbaar. De smaak zal misschien iets anders zijn, maar zeker in je soep zal dit geen probleem vormen. Zonde om weg te gooien, dus zeker nog gebruiken!
Zo, en nu smullen maar. Ik ben er van door, de zin in preisoep is te groot geworden! 🙂 Heb je zelf leuke tips om prei te kweken of klaar te maken? Laat het gerust weten!